Niezależnie od postaci SM występującego u pacjenta, sposób jego progresji może być nieprzewidywalny i zupełnie różnić się od doświadczeń innych osób. Niektóre osoby chore na stwardnienie rozsiane doświadczają po rozpoznaniu tylko łagodnych objawów, natomiast u innych osób SM może być dolegliwością szybko postępującą. SM ma różne etapy i osoby chore mogą przejść przez tylko niektóre lub wszystkie z nich.

Szybkie fakty

1.    Bez leczenia osoby chore na SM mogą przejść przez kilka kluczowych etapów choroby: podkliniczne zmiany radiologiczne (nazywane też izolowanym zespół radiologicznym) (radiologically isolated syndrome, RIS), w przypadku których uszkodzenie jest widoczne tylko w badaniu obrazowym mózgu, ale chory nie odczuwa objawów choroby, lub  izolowany zespół objawów klinicznych (clinically isolated syndrome, CIS), w przypadku którego u pacjenta występuje jeden rzut; postać rzutowo-remisyjna SM; a następnie postać wtórnie postępująca SM
2.    Pacjenci, u kórych leczenie SM rozpoczęto po 3 latach od wystąpienia pierwszych objawów choroby są bardziej narażeni na wcześniejsze pojawienie się problemów z chodzeniem w porównaniu z osobami, które zaczęły leczenie w ciągu pierwszego roku od wystąpienia objawów
3.    Już na wczesnym etapie SM może dojść do uszkodzeń OUN, które mogą nie dawać zauważalnych objawów 
4.    Wraz z upływem czasu te uszkodzenia mogą się kumulować i wywoływać objawy oraz prowadzić do pogłębiania się niepełnosprawności 

Jak przebiega progresja choroby w postaci RRMS wraz z upływem czasu

Oczywiście każdy jest inny, jednak progresja SM może postępować obejmując następujące kluczowe etapy i typy SM:

Podkliniczne zmiany radiologiczne (RIS): Na tym etapie występują zmiany w mózgu mogące sugerować SM, jednak nie występują zauważalne objawy wskazujące na problem
Izolowany zespół objawów klinicznych (CIS): U pacjenta wystąpił jeden rzut objawów, który może sugerować SM, ale nie można jeszcze rozpoznać SM

Postać rzutowo-remisyjna SM (RRMS): Wystąpił kolejny rzut choroby (zwany też napadem objawów), co pomaga lekarzowi w potwierdzeniu rozpoznania. Postać RRMS charakteryzuje się rzutami (okresami zaostrzenia objawów), po których następuje remisja (dłuższe okresy poprawy samopoczucia lub całkowitego ustąpienia objawów). Lekarz może też wspomnieć o tak zwanych kryteriach McDonalda, które są pomocne w postawieniu diagnozy  już po pierwszym rzucie, jeżeli ma wystarczająco dużo informacji na podstawie badań MRI. Może zlecić dodatkowo badanie płynu mózgowo-rdzeniowego.
Postać wtórnie postępująca SM (SPMS): Bez odpowiedniego leczenia u 50-60% osób z postacią RRMS w ciągu 15 do 20 lat po rozpoznaniu SM wystąpi progresja lub postęp choroby do postaci SPMS. Postać SPMS charakteryzuje się postępującym pogarszaniem się codziennego funkcjonowania  i pogłębianiem się niepełnosprawności — z okresami rzutów i remisji lub bez nich.

Na wczesnym etapie SM

Dobrze jest zrozumieć, co dzieje się w OUN na wczesnych etapach SM, szczególnie gdy pacjent wspólnie z lekarzem stara się znaleźć najlepszy sposób leczenia stwardnienia rozsianego. 
Na wczesnym etapie choroby OUN może znaleźć sposoby na częściową kompensację funkcji uszkodzonych komórek nerwowych poprzez używanie innych szlaków w celu przesyłania sygnałów z uszkodzonych części OUN do nieuszkodzonych obszarów. Dzięki temu możliwe jest przywrócenie komunikacji pomiędzy OUN a resztą ciała. Mózg próbuje sobie także radzić z postępującym procesem uszkadzania komórek nerwowych i poprzez naprawę mieliny w procesie zwanym remielinizacją. 

Kumulacja uszkodzeń w przebiegu stwardnienia rozsianego

W procesie starzenia się mózg każdej osoby stopniowo zaczyna się kurczyć. Nazywa się to czasem atrofią (zanikiem) mózgu lub utratą objętości mózgu (brain volume loss, BVL). Jest to normalny proces starzenia się, jednak u osób chorych na SM może on postępować nieco szybciej. 

Organizm próbuje naprawiać ochronną osłonkę mielinową, która ulega uszkodzeniu w przebiegu SM. Jednakże procesy naprawy w organizmie nie są doskonałe i wraz z upływem czasu są one niewystarczające do zapobiegania dalszemu uszkodzeniu komórek nerwowych. W miarę postępowania uszkodzenia używanie innych szlaków sygnałowych w OUN przestaje kompensować utratę połączeń nerwowych, ponieważ obszary uszkodzenia stają się zbyt duże. Może to prowadzić do atrofii mózgu. 

W miarę progresji SM części ośrodkowego układu nerwowego (OUN) mogą zostać trwale zablokowane. Od tego momentu niepełnosprawność może się pogłębiać wraz z upływem czasu, z rzutami lub bez nich [Łącze do: Definicji rzutu w słowniku pojęć], a pacjent przechodzi do stadium o nazwie postać wtórnie postępująca stwardnienia rozsianego (SPMS). 

Bez skutecznego leczenia u 50 do 60% osób z postacią RRMS w ciągu 15 do 20 lat nastąpi progresja do postaci SPMS. 

Referencje

• Giovanni G et al. 2017. Brain health: time matters in multiple sclerosis. Materiał dostępny pod adresem: www.msbrainhealth.org/report. Ostatni dostęp: październik 2017 r.
• http://www.phmd.pl/api/files/view/544383.pdf
• http://psychiatriapolska.pl/uploads/images/PP_5_2015/897Guenter_PsychiatrPol2015v49i5.pdf

MAT-PL-2002137-2.0-11/2022