Jako ludzie posiadamy wrodzony mechanizm unikania za wszelką cenę zagrożeń i sytuacji, które są potencjalnie niebezpieczne. „Walcz lub uciekaj” to instynktowna reakcja na zagrożenia w naszym otoczeniu, która w ciągu kilku milisekund wywołuje zmiany fizjologiczne, takie jak przyspieszenie pracy serca. Zachowania te wyewoluowały po to, by pomagać nam w szybkim reagowaniu, przygotowując ciało do walki lub ucieczki przed grożącym niebezpieczeństwem.
Choć instynkt ten może pomagać nam unikać prostych i bezpośrednich niebezpieczeństw, to nie jest najlepszym doradcą w przypadku bardziej złożonych i długofalowych rodzajów ryzyka. Dlatego ważne jest, żeby się spokojnie zastanowić i nie działać natychmiast, jak podpowiada nam pierwsza reakcja na potencjalnie ryzykowne sytuacje.
Oprócz instynktownej reakcji „walcz lub uciekaj” jest też wiele innych czynników, które wpływają na to, jak odbieramy i reagujemy na ryzyko w codziennym życiu:
Poczucie kontroli
Im większe mamy poczucie kontroli nad sytuacją, tym mniej ryzykowna się nam ona wydaje. Jeśli mamy pewien stopień kontroli, to czujemy, że jesteśmy w stanie przynajmniej częściowo zmniejszyć zagrożenie. To wyjaśnia, dlaczego wielu z nas nie boi się jeździć samochodem, ale czuje lęk przed lataniem, mimo że podróżowanie samolotem jest bezpieczniejsze niż autem.
Znajomość zagrożenia
Bardziej akceptujemy ryzyko, które dobrze znamy, często też postrzegamy je jako mniej groźne niż nieznane ryzyko, o którym niewiele wiemy.
Widać to doskonale na przykładzie COVID-19. Na początku pandemii bardzo mało było wiadomo na temat wirusa i tego, jak na nas wpłynie. Ta niepewność i „lęk przed nieznanym” wywołały powszechne zaniepokojenie i skrajne zachowania, takie jak panika zakupowa i ekstremalna dbałość o czystość i higienę. Niemniej nasze postrzeganie COVID-19 jako zagrożenia zmienia się i nadal będzie się zmieniać w miarę rozwoju wiedzy na ten temat.
Odstęp czasu pomiędzy podjęciem ryzyka a jego skutkiem
Odstęp czasu pomiędzy podjęciem „ryzykownego” zachowania a jego skutkiem może zmienić nasze postrzeganie ryzyka. Dobrym przykładem z codziennego życia jest ryzyko związane z wysokotłuszczową, niezrównoważoną dietą i chorobą serca. Ponieważ szkodliwy wpływ niezdrowego odżywiania nie jest natychmiastowy, bagatelizujemy poziom ryzyka.
Świadomość
Poziom ryzyka jakiegoś zdarzenia wydaje się nam wyższy, kiedy mamy większą świadomość ryzyka. Na przykład ryzyko zachorowania na raka zwykle postrzegamy jako większe, kiedy wiemy, że zdiagnozowano nowotwór u znajomej, bliskiej nam osoby.
Pochodzenie ryzyka
Mniej martwimy się o ryzyko, na które narażamy się z własnej woli lub które jest rezultatem naszych własnych działań, niż o ryzyko, na które narażają nas inni. Często na przykład irytujemy się, kiedy widzimy, że ktoś używa telefonu podczas przechodzenia przez jezdnię, choć sami faktycznie możemy robić to samo.
Wiele decyzji, jakie musimy regularnie podejmować, wiąże się z pewnym ryzykiem. Ważne jest dokonanie racjonalnej oceny, na ile ryzykowna może być dana sytuacja, by na tej podstawie móc podjąć właściwy wybór. W tym artykule znajdują się wskazówki i porady dotyczące podejmowania decyzji i oceny związanego z nią ryzyka.
Proces podejmowania decyzji jest złożony i wymaga szeregu kroków poznawczych i emocjonalnych niezbędnych do oceny sytuacji i dokonania świadomego wyboru. W przypadku osób z SM może to być trudniejsze niż dla osób bez SM, ponieważ około 65% cierpiących na tę chorobę ma obniżoną zdolność podejmowania decyzji.
Nie zaskakuje zatem, że dla niektórych osób chorych na SM podejmowanie decyzji stanowi większe wyzwanie, kiedy decyzja niesie ze sobą ryzyko. Wynika to z faktu, że podejmowanie decyzji oparte na ocenie poziomu ryzyka jest procesem bardziej złożonym i wymaga większej liczby kroków przetwarzania poznawczego, które u osób z SM może być osłabione, niż standardowe podejmowanie decyzji.
Dzisiaj, wraz z pojawieniem się COVID-19, skuteczna ocena ryzyka jest ważniejsza niż kiedykolwiek wcześniej. Jeśli chorujesz na SM, Twoja choroba jest kolejnym czynnikiem, który należy wziąć pod uwagę przy ocenie ryzyka, co dokłada dodatkową warstwę złożoności do już trudnego procesu podejmowania decyzji opartego na ocenie ryzyka w trakcie pandemii.
Ogromna ilość informacji na temat COVID-19 w internecie z pewnością nie pomaga. Ustalenie, które informacje są godne zaufania, może być zadaniem trudnym i przytłaczającym. Wywołuje to dezorientację i niepokój. W przeprowadzonym niedawno sondażu 46 % osób z SM stwierdziło, że martwi się z powodu większego ryzyka zachorowania na COVID-19, 49% bało się cięższego przebiegu choroby z powodu SM, a 42% wyrażało obawy, że szczepionka na COVID-19 nie będzie u nich skuteczna. Ale wcale tak nie musi być.
Ważne jest, aby móc skutecznie oceniać swoje ryzyko zachorowania na COVID-19 przy SM i podejmować dobre dla siebie decyzje na podstawie swojej indywidualnej sytuacji. Przejrzyj listę wskazówek, które pomogą Ci w ocenie ryzyka:
- Bądź dobrze poinformowany
Bądź na bieżąco z aktualną sytuacją dotyczącą COVID-19, ale unikaj nadmiernego śledzenia wiadomości. Każdego dnia dowiadujemy się więcej na temat wirusa, ważne jest więc, żebyś korzystał z wiarygodnych źródeł, takich jak Światowa Organizacja Zdrowia (WHO) czy rządowe strony, w celu uzyskania dokładnych i regularnie aktualizowanych informacji na temat COVID-19 w swoim regionie.
- Korzystaj z zaufanych źródeł informacji na temat SM
Uzyskuj konkretne informacje na temat COVID-19 i SM z wiarygodnych źródeł. Należą do nich artykuły naukowe i grupy wsparcia pacjentów (PAG).
- Porozmawiaj ze swoim zespołem opieki zdrowotnej
W dynamicznej sytuacji związanej z COVID-19 potrzeby zdrowotne każdego z nas mogą się różnić. Jeśli masz obawy lub pytania związane z SM i COVID-19, omów je ze swoim lekarzem bądź pielęgniarką specjalizującą się w SM. Rozmowa i podjęcie wspólnej decyzji może dać Ci większy spokój i pewność.
Teraz wiesz już trochę więcej o ryzyku i o tym, jak zwiększa ono złożoność procesu podejmowania decyzji. Oto kilka wskazówek, które pomogą Ci najlepiej ocenić ryzyko przy podejmowaniu decyzji w codziennym życiu z SM:
- Szukaj informacji
„Lęk przed nieznanym” często skutkuje nierealistycznym postrzeganiem ryzyka. Im więcej wiesz o potencjalnym ryzyku, tym łatwiej Ci będzie racjonalnie je ocenić.
- Rozważ ryzyko i korzyści
Zrób listę zagrożeń i korzyści związanych z podjęciem konkretnych decyzji (np. wybranie się w długą podróż w celu odwiedzenia przyjaciela pomimo złych warunków atmosferycznych) i zastanów się nad swoimi priorytetami. Jeśli zagrożenia przeważają nad korzyściami, wybierz decyzję, która niesie ze sobą mniejsze ryzyko, lub pomyśl o krokach, które możesz podjąć w celu jego zmniejszenia.
- Porozmawiaj z przyjacielem lub członkiem rodziny
Jeśli brakuje Ci pewności, czy Twoje wnioski w kwestii decyzji opartej na ocenie ryzyka są słuszne, omów swój proces myślowy z kimś bliskim, żeby zobaczyć, czy się z Tobą zgadza. Druga osoba może spojrzeć na sytuację z innej perspektywy i potwierdzić, że podejmujesz odpowiednie dla siebie decyzje.
- Neuhaus M, Calabrese P, Annoni JM. Decision-Making in Multiple Sclerosis Patients: A Systematic Review. Multiple Sclerosis International 2018; ID artykułu 7835952, 9 stron.
- The Psychology of Risk. Risk Management. Dostępne na stronie: http://www.rmmagazine.com/2017/09/01/the-psychology-of-risk/. Ostatni dostęp: listopad 2020 r.
- The Psychology Of Risk Perception. Are We Doomed Because We Get Risk Wrong? Psychology Today UK. Dostępne na stronie: https://www.psychologytoday.com/gb/blog/how-risky-is-it-really/201008/the-psychology-risk-perception-are-we-doomed-because-we-get-risk. Ostatni dostęp: listopad 2020 r.
- Schmidt M. Investigating risk perception: a short introduction. 2004; rozdział 3 w: Schmidt M. Loss of agro-biodiversity in Vavilov centers, with a special focus on the risks of genetically modified organisms (GMOs). Praca doktorska, Wiedeń, Austria.
- The psychology of risk perception. Harvard Health Publishing. Dostępne na stronie: https://www.health.harvard.edu/newsletter_article/the-psychology-of-risk-perception. Ostatni dostęp: listopad 2020 r.
- Sanofi Genzyme – COVID-19 Impact on MS Study, Global Results.